Konklawe 14-16 X 1978 roku wybór przez członków Kolegium Kardynalskiego nowego, 264 papieża rzymskiego, zarządzony w okresie sedewakancji (z łac. okres opustoszenia tronu papieskiego) po nagłej śmierci Jana Pawła I z powodu ataku serca 28 września 1978 roku. Zakończyło się wyborem kardynała i metropolity Krakowa Karola Wojtyły w ósmym głosowaniu w poniedziałek 16 października 1978 roku w godzinach popołudniowych. Nowo wybrany papież przyjął imię Jan Paweł II, co wprost nawiązywało do zamiaru kontynuowania dzieła trzech poprzedników: Jana Pawła I, Pawła VI i Jana XXIII. Publiczne ogłoszenie wyboru symbolizowane przez tradycyjne ukazanie się białego dymu z komina Kaplicy Sykstyńskiej i bicie dzwonów Bazyliki św. Piotra nastąpiło około godz. 18:18 czasu rzymskiego. Około pół godziny później nowy papież pojawił się na balkonie Bazyliki św. Piotra i wygłosił swoje pierwsze słowa do rzesz wiernych zgromadzonych na Placu św. Piotra.
Okoliczności zwołania konklawe
Październikowa elekcja papieża była już drugą w 1978 roku po tzw. sierpniowym konklawe w dniach 25-26 sierpnia, zarządzonym po śmierci Pawła VI 6 sierpnia 1978 roku. Po jednym z najkrótszych w historii nowożytnego Kościoła katolickiego pontyfikatów wybranego w sierpniu Jana Pawła I (trwającym 33 dni) konieczne było ponowne zwołanie konklawe. Październikowa elekcja była zarazem drugą, w której uczestniczył kardynał Wojtyła.
W wyborze wzięło udział 111 kardynałów. Trzech z nich było mianowanych jeszcze przez papieża Piusa XII, ośmiu przez Jana XXIII, a stu przez Pawła VI.
Przebieg elekcji
Papabile
Według relacji prasowych i wspomnień uczestników, za najważniejszych papabile (z wł. potencjalni kandydaci do godności papieskiej) uchodzili podczas październikowego konklawe kardynałowie Giuseppe Siri z Genui, Giovanni Benelli z Florencji, a także Sebastiano Baggio z włoskiej diecezji Velletri. Pierwszy z kardynałów cieszył się życzliwością ze strony środowisk bliskich tradycjonalistom, sceptycznych wobec zmian w Kościele katolickim które nastąpiły po zakończeniu Soboru Watykańskiego II. Z kolei z kard. Benellim nadzieje wiązało liberalne skrzydło Kościoła.
Relacje o przebiegu głosowań
Według nieoficjalnych relacji uczestników październikowego konklawe, w pierwszych głosowaniach kardynałowie nie brali pod uwagę kandydatur spoza Włoch, a główna rywalizacja przebiegała pomiędzy zwolennikami kardynałów Siriego i Benelliego. 15 października poparcie dla obydwu zaczęło jednak spadać i wśród elektorów pojawiły się nazwiska kard. Johannesa Willebrandsa z Holandii i Franza Koeniga z Wiednia. Sam Koenig miał jednak uchylać się od chęci przyjęcia godności i wskazał na postać metropolity Krakowa kard. Wojtyły.
Elekcja kardynała Wojtyły miała miejsce w ósmym głosowaniu, około godziny 16:30. Wojtyła niezwłocznie przyjął decyzję Kolegium Kardynalskiego. Był to pierwszy od 1522 roku wybór na Stolicę Apostolską papieża spoza Włoch.
Publiczne ogłoszenie wyboru
Tuż przed godziną 19:00 kardynał Pericle Felici wygłosił na balkonie Bazyliki św. Piotra zwyczajową formułę w języku łacińskim: Annuntio vobis gaudium magnum! Habemus Papam! Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Carolum Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem Wojtyla! Qui sibi nomen imposuit Ioannis Pauli Secundi! (Zwiastuję Wam radość wielką! Mamy Papieża! Najczcigodniejszego i Najprzewielebniejszego Pana, Karola, Świętego Rzymskiego Kościoła kardynała Wojtyłę, który przyjął imię Jan Paweł II). Nowy papież – Jan Paweł II – skierował w języku włoskim swoje pierwsze słowa do prawie 200 tys. wiernych zgromadzonych na Placu św. Piotra, którzy oczekiwali na wynik konklawe.
W niedługim czasie wygłosił także przemówienie do kardynałów-elektorów na zakończenie konklawe i homilię podczas Mszy Świętej inaugurującej pontyfikat.
Reakcje na wybór Jana Pawła II
Wiadomość o wyborze kard. Wojtyły na papieża dotarła do Polski 16 października w okolicach godziny 21:00, głównie dzięki zagranicznym rozgłośniom radiowym. W godzinach wieczornych w wielu polskich kościołach zaczęły bić dzwony, a wokół świątyń dało się zaobserwować spontaniczne gromadzenie się przechodniów. Oficjalne komunikaty Polskiej Agencji Prasowej, datowane już na godziny poranne 17 października, opublikowano w nocy z poniedziałku 16 na wtorek 17 października. We wtorkowych wydaniach największych ówczesnych gazet (Trybuna Ludu, Żołnierz Wolności, Życie Warszawy, Ekspres Wieczorny) wiadomości o wyborze papieża-Polaka ukazały się w krótkiej formie na ich pierwszych stronach. Z dzienników najwięcej miejsca wyborowi papieża poświęciło 17 października Słowo Powszechne, wydawane przez Stowarzyszenie „PAX”, skupiające część środowisk katolików świeckich współpracujących z władzami PRL.
W nocy z 16 na 17 października pod wpływem wydarzeń, w gmachu warszawskiego Domu Partii odbyło się zwołane spontanicznie spotkanie głównych członków Biura Politycznego KC PZPR, w którym uczestniczyli m. in. Edward Gierek, premier Piotr Jaroszewicz, Stanisław Kania, Stefan Olszowski, Andrzej Werblan, Jerzy Łukaszewicz, Józef Czyrek oraz szef Urzędu ds. Wyznań Kazimierz Kąkol. Według relacji historyków i niektórych uczestników tego spotkania, Józef Czyrek miał wygłosić słynne zdanie:
W kolejnych dniach, fragmenty pierwszego radiowego i telewizyjnego orędzia nowego papieża Urbi et orbi (łac. Do Miasta i świata) wygłoszonego przez Jana Pawła II dzień po wyborze na Stolicę Piotrową przedrukowały największe polskie gazety codzienne.
Wśród polskich tygodników najwięcej miejsca wyborowi papieża poświęcił krakowski Tygodnik Powszechny, którego ówczesny redaktor naczelny Jerzy Turowicz był oficjalnym korespondentem pisma podczas październikowego konklawe.
Ciekawostki
Z Powiśla do Watykanu
Ostatnie dni przed wyjazdem na konklawe do Watykanu na początku października 1978 roku kard. Wojtyła spędził w Domu Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (tzw. szarych urszulanek) na warszawskim Powiślu przy ulicy Wiślanej 2. Gmach ten znajduje się dzisiaj na przeciwko Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. W tym miejscu metropolita Krakowa zazwyczaj zatrzymywał się na nocleg w czasie swoich pobytów w stolicy.
Słowiański papież
W momencie wyboru Jana Pawła II na papieża, renesans popularności przeżył mesjanistyczny w swojej wymowie utwór Juliusza Słowackiego znany pod nazwą Pośród niesnasków – Pan Bóg uderza, napisany przez poetę na fali wydarzeń europejskiej Wiosny Ludów 1848 roku.
Pośród niesnasków – Pan Bóg uderza
W ogromny dzwon,
Dla Słowiańskiego oto Papieża
Otwarty tron.
Ten przed mieczami tak nie uciecze
Jako ten Włoch,
On śmiało jak Bóg pójdzie na miecze;
Świat mu – to proch.
Twarz jego, słońcem rozpromieniona,
Lampą dla sług,
Za nim rosnące pójdą plemiona
W światło – gdzie Bóg.
Na jego pacierz i rozkazanie
Nie tylko lud – Jeśli rozkaże – to słońce stanie,
Bo moc – to cud.
On się już zbliża – rozdawca nowy
Globowych sił,
Cofnie się w żyłach pod jego słowy
Krew naszych żył;
W sercach się zacznie światłości Bożej
Strumienny ruch,
Co myśl pomyśli przezeń, to stworzy,
Bo moc – to duch.
A trzebaż mocy, byśmy ten Pański
Dźwignęli świat…
Więc oto idzie – Papież Słowiański,
Ludowy brat…
Oto już leje balsamy świata
Do naszych łon,
Hufiec aniołów – kwiatem umiata
Dla niego tron.
On rozda miłość, jak dziś mocarze
Rozdają broń,
Sakramentalną moc on pokaże,
Świat wziąwszy w dłoń.
Gołąb mu słowa – słowem wyleci,
Poniesie wieść,
Nowinę słodką, że Duch już świeci
I ma swą cześć;
Niebo się nad nim – piękne otworzy
Z obojgu stron,
Bo on na tronie stanął i tworzy
I świat – i tron.
On przez narody uczyni bratnie,
Wydawszy głos,
Że duchy pójdą w cele ostatnie
Przez ofiar stos.
Moc mu pomoże sakramentalna
Narodów stu,
Że praca duchów – będzie widzialna
Przed trumną tu.
Wszelką z ran świata wyrzuci zgniłość,
Robactwo – gad,
Zdrowie przyniesie – rozpali miłość
I zbawi świat.
Wnętrza kościołów on powymiata,
Oczyści sień,
Boga pokaże w twórczości świata,
Jasno jak dzień.
W dniach po konklawe przypominano również proroczy wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Modlitwa za pomyślny wybór papieża napisany w 1939 roku w związku z oczekiwaniem Kościoła na wybór papieża Piusa XII:
Domu Złotego, Arki i Niebieskiej
Bramy i Gwiazdy! – grzmię słowy litanii, bo tak się ongiś praszczur w Watykanie modlił Sarbiewski.
Na przyszłych wieków nadchodzącą sławę zwróć, o Królowo tej polskiej Korony, serca wyborców, spuść promień złocony w święte conclave.
Daj kardynałom natchnienia i hartu, ażeby nowy papież mocniej jeszcze ścisnął ster świata, co świta w boleści na zgubę czartu.
Maryjo, gwiazdo dla Piotrowej łodzi, w Tobie jedynie i trud, i zapłata, uczyń Watykan nową wiosną świata, który nadchodzi!
O to, Królowo, schodząc w serca głębię, błagam, słuchając, co mówi Duch Boży: Nowe papiestwo jak dąb się rozłoży przy polskim dębie.
Tekst źródłowy – Centrum JPII